Bijna failliet? Pas op met sluiten overeenkomst!

Een luchtvaartmaatschappij zit in ernstige betalingsproblemen en dreigt failliet te gaan. Piloten vrezen voor de uitbetaling van hun loon. Ze regelen met hun werkgever dat deze het achterstallig loon overmaakt naar een speciale voor de situatie opgerichte stichting Een stichting is een door een rechtshandeling in het leven geroepen rechtspersoon zonder leden of aandeelhouders.
» Meer over stichting stichting. Vlak daarna gaat het bedrijf failliet. De curatoren eisen het uitgekeerde geld terug. Terecht? Advocaat insolventierecht Sander Schouten ligt de uitspraak toe.

Achterstand in salarisbetaling

In 2004 balanceerde de Nederlandse luchtvaartmaatschappij Air Holland op het randje van de afgrond. Ruim twee jaar daarvoor was al een achterstand ontstaan in de salarisbetaling aan piloten. Omdat de piloten hun geld niet kregen legden zij in afwachting van de uitkomst van een gerechtelijke procedure conservatoir derdenbeslag onder D-reizen. Dit reisconcern was nog geld verschuldigd aan Air Holland maar mocht dat in verband met het beslag niet meer aan Air Holland betalen. D-reizen moest dus de uitkomst van de procedure tussen Air Holland en de piloten afwachten alvorens zij bevrijdend kon betalen. Tijdens de gerechtelijke procedure is tussen de piloten en Air Holland in 2004 een vaststellingsovereenkomst tot stand gekomen.

Vaststellingsovereenkomst aangevochten

In deze vaststellingsovereenkomst De overeenkomst waarin partijen bindende afspraken maken ter voorkoming of beëindiging van een bestaande onzekerheid of een bestaand geschil.
» Meer over vaststellingsovereenkomst vaststellingsovereenkomst kwamen partijen overeen dat Air Holland een x-bedrag aan een speciaal daartoe door de piloten opgerichte stichting zou betalen, van waaruit de piloten dan weer hun achterstallige salaris zouden ontvangen. Uiteindelijk is de stichting betaald uit het geld dat D-reizen nog van Air Holland onder zich hield. Op die wijze is dus uitvoering gegeven aan de vaststellingsovereenkomst. Air Holland werd kort daarop failliet verklaard. De aangestelde curatoren hebben de vaststellingsovereenkomst vervolgens aangevochten. Over deze kwestie hebben partijen tot aan de Hoge Raad geprocedeerd.

Andere schuldeisers benadeeld

Als vlak voor faillissement een onverplichte rechtshandeling Een rechtshandeling is een feitelijke handeling met rechtsgevolg.
» Meer over rechtshandeling rechtshandeling wordt verricht waarvan men wist of moest weten dat daardoor andere schuldeisers worden benadeeld, kan de curator Een door de rechtbank aangewezen persoon die is belast met het beheer en de beschikking over het vermogen van een gefailleerde.
» Meer over curator curator (als het faillissement inderdaad is gevolgd) deze rechtshandeling vernietigen. Dat is als zodanig bepaald in artikel 42 faillissementswet. Een simpel voorbeeld: stel iemand weet dat hij op punt staat om failliet te gaan en schenkt zijn woning aan zijn kind. Als het faillissement dan vervolgens volgt kunnen de gezamenlijke schuldeisers zich niet meer verhalen op de woning en zijn zij dus benadeeld. Degene die de woning schonk kon dat ook weten. De curator kan in zo’n geval de rechtshandeling (hier de schenking De overeenkomst om waarbij de schenker uit zijn eigen vermogen de begiftigde verrijkt zonder dat de begiftigde hiervoor een tegenprestatie verschuldigd is.
» Meer over schenking schenking) vernietigen met als gevolg dat de woning weer terug in de faillissementsboedel komt, waardoor alle schuldeisers zich conform de wettelijke rangorde op de woning kunnen verhalen.

Onverplichte rechtshandeling

Van belang voor deze vernietigingsgrond is dat het gaat om een onverplichte rechtshandeling. De hamvraag in deze gerechtelijke procedure was dus of het sluiten van de vaststellingsovereenkomst met de stichting die de onbetaalde gebleven piloten vertegenwoordigde nu wel of niet als onverplichte rechtshandeling moest kwalificeren. Het standpunt van de stichting was dat dat de betaling van het bedrag aan de stichting moet worden gekwalificeerd als een voldoening door Air Holland van een opeisbare schuld die zij had jegens de individuele vliegers. In dat geval zou de rechtshandeling niet op grond van artikel 42 Faillissementswet vernietigd kunnen worden. De stichting betoogde daartoe dat zij nu juist tot doel had dat met de aldus door de stichting verkregen gelden opeisbare schulden van failliet jegens de vliegers zouden worden betaald.

Finale kwijting na betaling

De rechtbank stelde voorop dat niet kon worden geconcludeerd dat Air Holland op moment van de betaling aan de stichting was bevrijd van haar verplichtingen jegens de piloten. Die opeisbare vordering van de piloten bestond zo bezien dus nog op het moment dat Air Holland de stichting betaalde. Air Holland was, zo oordeelde de rechter, dus weliswaar wel verplicht om de piloten te betalen maar niet om de stichting te betalen. Volgens de rechter bood de vaststellingsovereenkomst zelf grond om aan te nemen dat pas op het moment dat de stichting de gelden zou hebben doorbetaald aan de piloten, Air Holland gekweten zou zijn.

Opeisbare schuld: vernietiging rechtshandeling

De slotsom was dus dat de betaling door Air Holland aan de Stichting weliswaar wel tot einddoel had dat daarmee opeisbare schulden (verplichtte rechtshandelingen dus) van Air Holland zouden worden voldaan, maar dat betaling aan de Stichting zelf feitelijk niet als verplichte rechtshandeling kon kwalificeren. De curatoren hadden de rechtshandeling dus terecht vernietigd met als gevolg dat de Stichting het ontvangen geld aan de failliete boedel van Air Holland moest terugbetalen.

Advocaat gespecialiseerd in insolventierecht

Mogelijk had een andere formulering van de vaststellingsovereenkomst deze uitkomst kunnen voorkomen. Overeenkomsten die vlak voor het faillissement worden gesloten lopen het risico om – als het faillissement inderdaad volgt – vervolgens door een curator te worden aangetast. Bij het willen sluiten van overeenkomsten en een dreigend faillissement is het dus altijd aan te raden om advies in te winnen bij een in het insolventierecht gespecialiseerde advocaat.