Auteursrecht op de Endstra-tapes? Alle uitspraken op een rij

Aan de langslepende reeks rechtszaken tussen de erven Endstra en uitgeverij Nieuw Amsterdam lijkt een einde gekomen. Het Gerechtshof Den Haag deed definitief uitspraak over de vraag of de “achterbankgesprekken” van Endstra een auteursrechtelijk beschermd werken zijn en of het boek “De Endstra-tapes” een inbreuk op het auteursrecht van wijlen Endstra oplevert. Advocaat intellectueel eigendomsrecht Hidde Reitsma over de ontknoping van deze spraakmakende zaak.

Voorgeschiedenis: achterbankgesprekken gepubliceerd

Iedereen kent de zaak: de in 2004 doodgeschoten vastgoedhandelaar Willem Endstra had voor zijn dood verschillende gesprekken met de Criminele Inlichtingen Eenheid (CIE) over met name de criminele praktijken van Holleder. Deze gesprekken, alle op tape opgenomen, worden de achterbankgesprekken genoemd. In het boek “De Endstra-tapes” waren de transcripten van deze gesprekken uitgewerkt en weergegeven. Het boek werd in 2006 uitgegeven en werd een bestseller. En het begin van een spraakmakend juridisch conflict. Hieronder een overzicht van de uitspraken tot op heden.

Kort geding in 2006: geen auteursrecht

De erfgenamen van Endstra wilden de verkoop en publicatie van het boek “De Endstra-tapes” voorkomen en besloten de uitgever en de schrijvers van het boek te dagvaarden in kort geding. De erven stelden dat Nieuw Amsterdam c.s. door publicatie inbreuk plegen op een hen als erfgenamen van Endstra toekomend auteursrecht Het exclusieve recht van de maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen.
» Meer over auteursrecht auteursrecht op de achterbankgesprekken. Nieuw Amsterdam c.s. voerden aan dat er geen auteursrecht rust op de gesprekken en de Voorzieningenrechter gaf hen gelijk. De vorderingen werden afgewezen.

Hof in 2007: geen bewuste geestelijke creatie van Endstra

De erven legden zich niet bij het kort geding vonnis neer en gingen in hoger beroep. Het hof Amsterdam stelde voorop dat, om als werk in de zin van de Auteurswet beschermd te kunnen zijn, het voortbrengsel een eigen, oorspronkelijk karakter dient te hebben en het persoonlijk stempel van de maker dient te dragen. De gesprekken hebben weliswaar een eigen karakter maar om het persoonlijke stempel van de maker te dragen, moet het werk –volgens het hof- door zijn maker als coherente creatie zijn geconcipieerd en moet de maker bewust een geestelijke creatie hebben willen scheppen. De achterbankgesprekken voldoen volgens het hof niet aan deze eisen dus rust er geen auteursrecht op de gesprekken.

2008: mogelijk wel auteursrechtelijke bescherming

Tegen dit arrest hebben de erven vervolgens cassatie Het beroep dat tegen een arrest van het Hof kan worden ingesteld bij de Hoge Raad
» Meer over cassatie cassatie ingesteld bij de Hoge Raad. De Hoge Raad nuanceert de uitspraak van het hof en zet de deur weer op een kier. Volgens de Hoge Raad betekent de eis dat het werk het persoonlijk stempel van de maker moet dragen namelijk dat er sprake moet zijn van een vorm die het resultaat is van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes. Daarbuiten vallen dus voortbrengsels die zo banaal of triviaal van vorm zijn dat daarachter geen creatieve arbeid kan bestaan. Maar het gaat om een kenmerk van het werk zelf (de vorm). Als eis mag niet worden gesteld dat de maker bewust een werk heeft willen scheppen en bewust creatieve keuzes heeft gemaakt. De overweging van het hof dat het werk geen auteursrechtelijk beschermd werk is omdat het karakter van een coherente creatie ontbreekt, is dus onjuist. De zaak wordt terugverwezen, ditmaal naar het hof Den Haag, voor een herbeoordeling van het hoger beroep Ons burgerlijk procesrecht kent het beginsel dat er onderzocht wordt in twee instanties: een ieder heeft het recht op een nieuwe behandeling van de zaak door een hogere rechter.
» Meer over hoger beroep hoger beroep.

Hof in 2013: is er sprake van persoonlijke stempel Endstra?

En zo zijn we aanbeland bij de uitspraak van vandaag. Het hof is nu enkel ingegaan op de vraag of de achterbankgesprekken een persoonlijke stempel dragen van Endstra. De erven Endstra voeren o.m. aan dat Endstra creatieve keuzes in de formulering van de zinnen van zijn uitlatingen heeft gemaakt. Voorts zouden de gesprekken vergelijkbaar zijn met auteursrechtelijke beschermde werken als mondelinge voordrachten en jazz-improvisaties.

Niets wijst op intellectuele schepping Endstra

Wat betreft de vormgeving van de gesprekken wijst het hof erop dat -blijkens de transscripties- de door Endstra uitgesproken teksten “uit een schier eindeloze reeks onafgemaakte, slechte lopende en ronduit kromme zinnen” bestaan. Niets wijst erop dat deze vormgeving voort komt uit een scheppende, creatieve arbeid / intellectuele schepping van Endstra. De vergelijking met mondelinge voordrachten of jazz-improvisaties gaat volgens het hof mank nu bij deze werken sprake is van een duidelijke vormgeving. Die ontbreekt bij gewone gesprekken tussen mensen. Kortom, de bijdrage van Endstra aan de achterbankgesprekken is geen voortbrengsel dat zijn persoonlijk stempel draagt. Er rest dus geen auteursrecht op deze gesprekken. De vorderingen worden afgewezen en Nieuw Amsterdam c.s. kan opgelucht ademhalen. Case closed.

Erven Endstra moeten volledige proceskosten betalen

In geschillen waarbij het een inbreuk op een intellectueel eigendomsrecht Verzamelnaam voor rechten op intellectuele creaties.
» Meer over intellectueel eigendomsrecht intellectueel eigendomsrecht betreft, wordt in afwijking van gewone civiele procedures, de verliezende partij veroordeeld om de volledige proceskosten van de wederpartij De tegenpartij in een procedure of de partij met wie een contract is gesloten.
» Meer over wederpartij wederpartij te betalen. Normaal wordt een kostenveroordeling De partij die bij vonnis geheel of grotendeels in het ongelijk wordt gesteld, wordt in beginsel in de kosten veroordeeld.
» Meer over kostenveroordeling proceskostenveroordeling berekend aan de hand van een vaste staffel en komt de vergoeding die de winnende partij krijgt nauwelijks in de buurt van de werkelijke kosten. De erven Endstra zijn veroordeeld € 28.343,- aan Nieuw Amsterdam c.s. te voldoen.