Onteigening SNS Reaal: wanneer bestaat er ruimte voor een concernenquête?

In een recente uitspraak rond de onteigening van SNS Reaal heeft de Hoge Raad meer duidelijkheid verschaft over wanneer er ruimte bestaat voor een zogenaamde concernenquête: een onderzoek naar in een groep verbonden vennootschappen. Advocaat ondernemingsrecht Sjoerd Yntema bespreekt deze uitspraak.

Wat gebeurde er na de onteigening in 2013?

Nadat SNS in 2013 door de minister van Financiën is onteigend, heeft de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) de ondernemingskamer Een afdeling van het Gerechtshof te Amsterdam dat bevoegd is kennis te nemen van diverse ondernemingsrechtelijke en sociaal- of financieel-economisch georiënteerde zaken.
» Meer over ondernemingskamer Ondernemingskamer verzocht een onderzoek naar het beleid en de gang van zaken in te gelasten bij SNS Reaal N.V. (SNS Reaal) – de vennootschap waarvan zij aandeel De gedeelten waarin het kapitaal van een BV of NV is verdeeld.
» Meer over aandeel aandelen bezat – en SNS Bank N.V. (SNS Bank) – een dochtervennootschap van SNS Reaal. Dit onderzoek betrof de periode voorafgaand aan de onteigening, vanaf 2006. In de procedure voor de Ondernemingskamer hebben SNS en de Staat, in de hoedanigheid van nieuwe aandeelhouders van SNS Reaal, zich op het standpunt gesteld dat de VEB niet ontvankelijk zou zijn in haar verzoek met betrekking tot SNS Bank. Reden hiervoor was dat zij van mening waren dat de VEB geen belanghebbende was bij SNS Bank en dat bovendien niet was voldaan aan de vereisten voor een concernenquête.

Het enquêteverzoek

In een enquêteprocedure Een gerechtelijke procedure bij de Ondernemingskamer. De OK kan een onderzoek naar de gang van zaken bij en het beleid van een bedrijf bevelen, in dat kader ingrijpen in de onderneming.
» Meer over enquêteprocedure enquêteprocedure kunnen belanghebbenden, wanneer sprake is van gegronde redenen hebben om aan een juist beleid te twijfelen (art. 2:350 BW), de Ondernemingskamer verzoeken een onderzoek te doen naar het beleid en de gang zaken van een rechtspersoon Het BW kent geen algemene definitie van rechtspersoon.
» Meer over rechtspersoon rechtspersoon. Belanghebbenden die een verzoek kunnen doen zijn (onder andere) aandeelhouders of certificaathouders, wanneer zij:

1. alleen of gezamenlijk 10 procent van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen; of
2. wanneer het geplaatst kapitaal Het (recht van een vennootschap met in aandelen verdeeld kapitaal op) kapitaal dat door de vennootschap is uitgegeven en dat door aandeelhouders aan de onderneming is verschaft.
   » Meer over geplaatst kapitaal geplaatst kapitaal meer dan € 22,5 miljoen bedraagt, zij die alleen of gezamenlijk ten minste 1 procent van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen (de kapitaaleis).

Een dergelijk onderzoek heeft daarbij in beginsel betrekking op de rechtspersoon waar de belanghebbenden een direct belang in hebben.

De concernenquête

Het komt echter geregeld voor dat aandeelhouders wel voldoen aan de kapitaaleis met betrekking tot de moedervennootschap, maar het probleem in het concern zich voordoet op het niveau van de dochtervennootschap(pen).

In de Landis-beschikking uit 2005 heeft de Hoge Raad besloten dat het voor belanghebbenden die voldoen aan de kapitaaleis ten aanzien van de moedervennootschap, ook mogelijk is een enquête te verzoeken naar andere vennootschappen in het concern (wanneer de economische werkelijkheid dit rechtvaardigt). Het bleef echter ook na deze uitspraak lastig te bepalen wanneer hier in de praktijk nu sprake van is. In de SNS- beschikking Uitspraak in een verzoekschriftprocedure
» Meer over beschikking beschikking geeft de Hoge Raad hieromtrent meer duidelijkheid.

De Hoge Raad

De Ondernemingskamer wees in haar beschikking in eerste instantie het verzoek van de VEB toe. Dit betekent dat het onderzoek niet alleen betrekking had op SNS Reaal, maar tevens op haar dochter SNS Bank. Nadat de Staat en SNS Reaal een cassatieberoep hadden ingesteld, zet de Hoge Raad in zijn oordeel de voorwaarden voor een geslaagd verzoek om een concernenquête uiteen. Volgens de Hoge Raad is vereist dat:

1. de vennootschap ten aanzien waaraan is voldaan aan de kapitaaleis van artikel 2:346 (in dit geval SNS Reaal) en de rechtspersoon waarop het enquêteverzoek mede betrekking heeft (SNS Bank), in een groep in de zin van artikel 2:24b BW met elkaar zijn verbonden; en
2. de eerstgenoemde vennootschap het beleid of de gang van zaken van laatstgenoemde rechtspersoon ten aanzien van de onderwerpen die aan het enquêteverzoek ten grondslag zijn gelegd, mede heeft bepaald.

Volgens de Hoge Raad was in het geval van SNS aan deze voorwaarden voldaan, waardoor de Ondernemingskamer terecht heeft geoordeeld dat de VEB als voormalig aandeelhouder van SNS Reaal bevoegd was tot het indienen van een enquêteverzoek met betrekking tot SNS Bank.

Conclusie

Deze uitspraak is van betekenis voor de ondernemingsrechtpraktijk, nu veel ondernemingen zijn gestructureerd in groepsverband. Aandeelhouders houden vaak slechts aandelen in de moedervennootschap, waardoor het lastig is het beleid en de gang van zaken in de werkmaatschappijen aan de Ondernemingskamer voor te leggen. Met deze uitspraak is er meer duidelijkheid omtrent de vereisten waaraan moet zijn voldaan, wil je als aandeelhouder of andere belanghebbende een dergelijk onderzoek verzoeken.