Exoneratie (uitsluiting van aansprakelijkheid): hoe ver mag je gaan?

Hoe ver mag je als onderneming gaan in het uitsluiten van aansprakelijkheid De gehoudenheid van een persoon of bedrijf om schade ontstaan uit een onrechtmatige daad of wanprestatie te vergoeden.
» Meer over aansprakelijkheid aansprakelijkheid voor schade wegens gebreken of wanprestatie Niet nakomen van verplichtingen uit overeenkomst maakt schadeplichtig.
» Meer over wanprestatie wanprestatie? Heel ver, zo bleek uit een recent arrest van het Hof Leeuwarden. Het Hof achtte een exoneratiebeding waarbij alle (mogelijke) schade in alle mogelijke gevallen werd uitgesloten, niet onaanvaardbaar in de gegeven omstandigheden. Advocaat verbintenissenrecht Sander Schouten legt uit.

Schade als gevolg van wanprestatie

Twee agrarische ondernemers (hierna: de opdrachtgevers), hadden met techniekbedrijf Farmex een aannemingsovereenkomst gesloten voor de realisatie van een mestsilo. Op die overeenkomst Een meerzijdige rechtshandeling, waarbij een of meer partijen jegens een of meer andere partijen een verbintenis aangaan.
» Meer over overeenkomst overeenkomst waren de algemene voorwaarden van Farmex van toepassing. Na de oplevering bleken er gebreken aan de silo te kleven waardoor de silo niet in gebruik kon worden genomen. De opdrachtgevers hadden ontbinding van de overeenkomst van aanneming op grond van wanprestatie en schadevergoeding gevorderd in een bodemprocedure. In hoger beroep Ons burgerlijk procesrecht kent het beginsel dat er onderzocht wordt in twee instanties: een ieder heeft het recht op een nieuwe behandeling van de zaak door een hogere rechter.
» Meer over hoger beroep hoger beroep werd Farmex veroordeeld tot het betalen van de geleden en nog te lijden schade. De zaak werd verwezen naar een aparte procedure om de hoogte van de schade vast te stellen (de zogenaamde schadestaatprocedure Een gerechtelijke procedure die na de hoofdprocedure volgt waarin enkel de omvang van de schade wordt vastgesteld.
» Meer over schadestaatprocedure schadestaatprocedure).

Schadevordering in schadestaatprocedure

In deze schadestaatprocedure deed Farmex een beroep op het exoneratiebeding dat in haar algemene voorwaarden was opgenomen. In dit beding wordt –kort gezegd- alle schade ontstaan door gebreken aan geleverde zaken of gebrekkige uitvoering uitgesloten. De opdrachtgevers voerden aan dat het beroep van Farmex op het exoneratiebeding naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid Een bron van ongeschreven objectief recht waaraan mensen zich moeten gedragen jegens elkaar.
» Meer over redelijkheid en billijkheid redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, en dat de schadevergoeding moet worden toegewezen.

Exoneratiebeding onaanvaardbaar?

Het Hof staat voor de vraag of toepassing van het exoneratiebeding in de gegeven omstandigheden onaanvaardbaar is. Dit zal in het algemeen het geval zijn als de schade is te wijten aan opzet of bewuste roekeloosheid. Verder zullen onder andere de volgende omstandigheden een rol kunnen spelen:

• of het exoneratiebeding deel uitmaakt van een (uitonderhandeld) contract Een akte (schriftelijke vastlegging) van een overeenkomst.
  » Meer over contract contract of enkel van de (standaard) algemene voorwaarden;
• de hoedanigheid van de wederpartij De tegenpartij in een procedure of de partij met wie een contract is gesloten.
  » Meer over wederpartij wederpartij en diens bekendheid met het hanteren van algemene voorwaarden;
• de mate waarin de aansprakelijkheid is beperkt;
• de mate waarin de exonerant (de gebruiker van het exoneratiebeding) is tekortgeschoten.

Hof: schade mag geheel uitgesloten worden

Het Hof is in deze zaak van oordeel dat het beding hoewel de aansprakelijkheid vergaand uitsluit, er niet kan worden gesteld dat toepassing van het beding onaanvaardbaar zou zijn. Er is geen sprake van opzet of roekeloosheid aan de zijde van Farmex. Bovendien handelden appellanten in de uitoefening van hun bedrijf en zijn zij geen keuterboertjes maar houders van een grote agrarische onderneming. Zij zullen vaker zakelijke transactie hebben verricht en kunnen niet onbekend zijn met het gebruik van algemene voorwaarden. Het beroep van Farmex op haar exoneratiebeding slaagt en de vordering tot schadevergoeding wordt integraal afgewezen.

Advocaat verbintenissenrecht adviseert

De uitkomst van deze zaak is een bittere pil voor de opdrachtgevers, en komt wellicht onredelijk voor. Toch mogen bedrijven (zeker in zakelijke contracten) aansprakelijkheid in principe uitsluiten. Alleen als er sprake zou zijn geweest van opzet of roekeloosheid van Farmex had het Hof (op basis van vaste jurisprudentie) anders geoordeeld. Belangrijk is wel dat opdrachtgevers akkoord zijn gegaan met de algemene voorwaarden.

Grijs beding in algemene voorwaarden

Bij consumentenovereenkomsten (en in sommige gevallen ook bij overeenkomsten met kleine ondernemers) geldt dat een beding in de algemene voorwaarden waarin aansprakelijkheid wordt uitgesloten of wordt beperkt een zogeheten grijs beding is: het wordt vermoed onredelijk bezwarend, en dus vernietigbaar te zijn. Tenzij de opdrachtnemer aannemelijk kan maken dat het beding in de gegeven omstandigheden niet onredelijk bezwarend is zal een dergelijke vergaande exoneratie in een procedure dus geen stand houden.