Als een schuldeiser een vordering heeft op een schuldenaar die ondanks incassomaatregelen niet wordt betaald, zal hij in een procedure een vonnis moeten halen. Dit vonnis kan door de deurwaarder worden geëxecuteerd en zo kan de vordering worden verhaald. Om zijn rechten te bewaren (conserveren) kan een schuldeiser eerst beslag leggen op vermogensbestanddelen van een schuldenaar. Door het leggen van conservatoir beslag wordt voorkomen dat de schuldenaar deze vermogensbestanddelen verkoopt of bezwaart met bv. een hypotheek voordat de schuldeiser een vonnis heeft verkregen waarmee hij tot executie kan overgaan. Conservatoir beslag kan voorafgaand aan of tijdens een incassoprocedure worden gelegd.
Voor het leggen van conservatoir beslag is verlof nodig van de voorzieningenrechter. Het beslag wordt met een verzoekschrift (beslagrekest) aangevraagd door een advocaat. In dit verzoekschrift moet de vordering en de omvang hiervan worden omschreven. In de regel wordt het verzoek door de voorzieningenrechter toegewezen. Hij beslist slechts summierlijk. De schuldenaar wordt van deze beslissing niet op de hoogte gesteld zodat het beslag als een verrassing komt (een kenmerk van conservatoir beslag).
De deurwaarder legt vervolgens het beslag. Conservatoir beslag kan o.m. betrekking hebben op onroerend goed, geld op bankrekeningen (dit noemt men ‘derdenbeslag’) of roerende zaken zoals auto’s of huisraad. Bij een beslag op een bankrekening wordt de bankrekening geblokkeerd. Bij beslag op een huis wordt in het kadaster een aantekening gemaakt van het beslag. Hierdoor kan het huis niet worden geleverd aan een derde. De schuldenaar kan dus beslagen zaken niet meer overdragen en beschikt niet meer over beslagen banktegoeden.
Aan het verlof tot het leggen van beslag -dat door de voorzieningenrechter is afgegeven- zijn wel enkele voorwaarden verbonden. Zo stelt de voorzieningenrechter de hoogte vast van het bedrag waartoe beslag mag worden gelegd. Voorts moet de schuldeiser binnen een bepaalde termijn na het leggen van het beslag (doorgaans 14 dagen) de hoofdzaak tegen de schuldenaar aanhangig maken (voor zover dit nog niet is gebeurd). Deze termijn is zeer strikt: het beslag vervalt als deze termijn wordt overschreden.
Als de schuldeiser in de procedure zijn vordering krijgt toegewezen dan gaat het conservatoir beslag automatisch over in executoriaal beslag en kan de schuldeiser tot executie overgaan. Ook hiervoor dient de deurwaarder te worden ingeschakeld.