verschoningsrecht

Nederlandse plicht tot getuigenverklaring

In Nederland bestaat de plicht om een getuigenverklaring af te leggen als iemand daartoe is opgeroepen door een rechter. Deze verplichting berust op het algemeen maatschappelijk belang van waarheidsvinding en dient ertoe de belangen van de partij die een beroep op een getuige doet te beschermen.

Wie komt verschoningsrecht toe?

In sommige gevallen kan een getuige een beroep doen op een verschoningsrecht. Dan hoeft hij niet te getuigen en mag hij dus zwijgen. De volgende getuigen kunnen een beroep doen op het verschoningsrecht:

• personen die familie zijn van één van de procespartijen (denk aan echtgenoot, kinderen en ouders);
• personen die door te verklaren strafbare feiten moeten bekennen waarvoor zij of iemand uit hun familie kan worden vervolgd;
• personen met een beroepsgeheim zoals een arts, advocaat of dominee. Hier spreekt men van een professionele of functionele verschoningsgerechtigden.

Doorbreking verschoningsrecht

Het verschoningsrecht van de getuige is echter niet absoluut. Volgens jurisprudentie van de Hoge Raad kunnen zich zeer uitzonderlijke situaties voordoen waarin het belang dat de waarheid aan het licht komt, moet prevaleren boven het belang dat het beroepsgeheim bewaard blijft. Voor de vraag of er sprake is van een situatie die een doorbreking van het verschoningsrecht rechtvaardigt, spelen verschillende factoren een rol. Bijvoorbeeld of de verschoningsgerechtigde zelf verdacht wordt van een ernstig strafbaar feit; de aard, omvang en context van de gevraagde gegevens; het belang van de betreffende (straf)zaak en of de betreffende gegevens op een andere wijze kunnen worden verkregen.

Verschoningsrecht van journalisten

Journalisten hebben geen beroepsgeheim (dat wil zeggen, ze zijn op grond van de wet niet tot geheimhouding verplicht), maar zij kunnen zich onder omstandigheden wel beroepen op bronbescherming. Deze bronbescherming vloeit voort uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Hierin is het recht opgenomen voor journalist om zich van de beantwoording van vragen te verschonen als hierdoor zijn bron bekend zou worden. Een rechter hoeft dit recht echter niet te honoreren als hij van oordeel is dat openbaring van de bron noodzakelijk is gegeven het verband met een zwaarder wegend belang. Het wetsvoorstel Bronbescherming in Strafzaken die het verschoningsrecht van journalisten vastlegt, is thans in behandeling bij de Tweede Kamer.